پژوهشگران شرکت کننده در نشست تخصصی جامعه شناسی تاریخی هویت ملی معتقدند: در دهه های اخیر برخی جریانات سعی کردند دو عنصر میرات تاریخی و دین رسمی را مقابل هم قرار بدهند. اما درهم تنیدگی این دو مانع از این مسئله شده است.
کد خبر: ۷۴۴۹۳۰
تاریخ انتشار: ۲۵ ارديبهشت ۱۳۹۸ - ۱۰:۵۱ 15 May 2019

به گزارش روز چهارشنبه گروه دانشگاه ، نشست تخصصی جامعه شناسی تاریخی هویت ملی به همت گروه پژوهشی جامعه شناسی تاریخی پژوهشکده مطالعات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و گروه جامعه شناسی تاریخی انجمن جامعه شناسی ایران برگزار شد. 

در این نشست «کامبیز مشتاق گوهری » عضو هیات علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان و پژوهشگر حوزه هنر، معماری و ژئوپلتیک و شروین وکیلی پژوهشگر مسائل اجتماعی حضور داشتند. این نشست به مدیریت آتنا نیارمی دبیر گروه جامعه شناسی تاریخی انجمن جامعه شناسی ایران برگزار شد. 

** هویت ملی پشتوانه هر ملتی است 

نیارمی در ابتدای این نشست با اشاره به اهمیت هویت ملی در قوام و دوام هر جامعه ای گفت: هویت ملی بحث مهمی است که به درازای تاریخ ایران وجود و حضور داشته است و در ایران به عنوان یک سرزمین کهن سال مفهوم هویت ملی مهم و قابل تامل است.

وی با بیان اینکه هویت ملی جان پناه، پشتوانه و پشت گرمی هر ملتی است، ادامه داد: در طول تاریخ هویت ملی ایرانیان استمرار داشته و یکی از این مسیرها حضور دیوانیان ایرانی در حکومت های مختلف است که منجر به تقویت و استمرار هویت ملی ایرانیان حتی در حکومت هایی که دشمنی با این هویت هم داشتند، شده است.

نیارمی با اشاره به تلاش هایی که در طول تاریخ برای تضعیف هویت ملی ایران شده است، افزود: ایران در تاریخ خود آبستن جنگ ها و قدرت گرفتن حکومت ها با مشرب های فکری و فرهنگی مختلفی بوده است که برخی از این حکومت ها در پی شکست حکومت های ایران مستقر شده اند. 
این پژوهشگر علوم اجتماعی تصریح کرد: عیلرغم تلاشی که برخی از این حکومت ها برای مقابله با سنت و فرهنگ ایرانی و وارد کردن فرهنگ و آداب خود انجام دادند در نهایت تسلیم میراث و هویت ملی ایران شدند. نمونه برجسته این امر حکومت ایلخانان مغول بود که در نهایت گرایشات ایرانی و شیعی پیدا کرد. 

نیارمی با اشاره به برخی تلاش ها برای تضعیف هویت ملی گفت: در سال های اخیر برخی امور که باید تقویت کننده هویت ملی در جامعه ایران باشند به تضعیف کننده این مسئله تبدیل شده اند؛ یکی از این حوزه ها مسئله فوتبال است که در آن به برخی شعارها و اقداماتی که هویت ملی را تضعیف می کند دامن زده می شود. 

وی افزود: هویت ملی هر ملتی شناسنامه آن ملت است و شناسنامه هر ملتی اگر مخدوش شود همه عرصه های زندگی آن ملت را تحت تاثیر قرار می دهد و امکان ندارد جامعه ای هویت ملی خود را از دست بدهد و بتواند پیشرفت کند و یا در حوزه علمی حرفی برای گفتن داشته باشد. 

** نباید به بهانه مطالبات قومی هویت ملی را مخدوش کرد 

مشتاق گوهری پژوهشگر امور ژئوپلتیک در این نشست با طرح این پرسش که چرا ژئوپلتیک را به عنوان بستری برای تحلیل هویت ملی استفاده می کنند، گفت: ژئوپلتیک یک منطق تحلیلی است که بیشتر ناظر بر تعارف مختلفی است که در مورد رقابت قدرت ها در سطوح مختلف ارائه شده است. 

وی ادامه داد: خاستگاه تحلیل ژئوپلتیکی در ابتدا نظامی گری بود. اما بعد از جنگ جهانی دوم تبدیل به یک منطق تحلیل رفتار اجتماعی بازیگران عرصه رقابت و قدرت شد. این عرصه می تواند سطح یک محله، شهر یا سرزمین باشد و یا سطح روابط و رقابت سرزمین های مجاور با هم باشد. 

عضو هیات علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان افزود: این بستر تحلیلی در گذشته بیشتر در رقابت بین سرزمین های مختلف مورد استفاده قرار می گرفت اما در حوزه رقابت های محلی و بین بازیگران خرد هم کارآیی دارد. 

وی با بیان اینکه یکی از وجوه مطرح در حوزه ژئوپلتیک «باز نمون ها» و مختصات گروه های مختلف جمعیتی است، اظهار کرد: هویت ملی یکی از عرصه های بازنمون ها است که بر اساس عناصر و مختصات تعریف شده، باز نمون هایی را برای گروه های جمعیتی مختلف حتی در پهنه یک سرزمین تعریف می کند تا در تعامل و یا رقابت با هم قرار بگیرند. عرصه ژئوپلتیک نسبت به واکاوی و تحلیل این بازنمون ها هم مورد استفاده قرار می گیرد. 

وی ادامه داد: ارائه تحلیل های مختلف از مختصات و عناصر یک ملت و یا قوم می تواند منجر به چالش ها و درگیری هایی شود. همان اتفاقی که در منطقه کاتولون اسپانیا رخ داده است و این بخش جغرافیا ادعای سرزمین دارد و این مسئله چالش بر انگیز است. در واقع همین نوع تحلیل از هویت ملی یک قوم و یا سرزمین منجر به شکل گرفتن ادعاهای سرزمینی در آن مردم می شود.

وی با اشاره به عناصر هویت ملی هم گفت: قوم و ملت بستری است که افراد در آن متولد می شوند و دارای عناصری مثل زبان، فرهنگ و دین همانند والدین خود هستند و از والدین خود به ارث می برند. یعنی حقانیت بسیاری از عناصر هویتی زاده شدن در یک سرزمین خاص، دین مشخص و... است. 

مشتاق گوهری افزود: کنواسیون های بین المللی هم این امر را به رسیمیت شناخته اند که فارغ از هرگونه استدلالی افراد نسبت به دین، قوم و زبان خود متعهد باشند و به آن عاطفه داشته باشند و در چارچوب آن زیست کنند. 

وی افزود: زبان، فرهنگ، دین، ورزش ملی، غذای محلی و عناصر دیگری مثل اساطیر هر ملت هویت ملی و قومی مشخصی را شکل می دهد. البته رویکردهای مختلفی نسبت به هویت ملی وجود دارد. گروه اول رویکرد تاریخی دارند که معتقدند هویت ملی و ملت ها پدیده تاریخی کهن هستند که در دوره های مختلفی در مناطق مختلف دنیا به وجود آمده اند و مفهوم هویت ملی مفهومی پایدار و متقدم است. 

این استاد دانشگاه ادامه داد: نگاه دوم ملی گرایی است که در این نگاه مفهوم هویت ملی و ملت را یکی از محصولات مدرنیته و صنعتی شدن جوامع می دانند و در کنار دیگر محصولات مدرنیته مثل سکولاریزم، شهری شدن و...قرار می دهند که در جامعه غربی پدید آمده است.

عضو هیات علمی دانشکده هنر و معماری دانشگاه سیستان و بلوچستان با طرح این سوال که هویت ملی ایرانی چگونه پدید آمده است؟ گفت: وجود همزمان دو نظریه در سپهر فرهنگی ما هویت ملی ایرانی را تحیکم بخشیده است. 

«ما به عنوان یک ملت درک مشخصی از مفهوم ایران، سرزمین ایران و تاریخ مبارزات خود داریم که این عناصر در نظریه اول قرار می گیرند. در تاریخ معاصر هم با پیدایش دولت مدرن مواجه هستیم که عناصر مدرن دولت را در ایران شکل دادیم. این تحولات تاریخی را هم ذیل گفتمان دوم می توان طبقه بندی کرد. این دو گفتمان تا به امروز با هم در کش و قوس هستند و هیچکدام نتوانسته بر دیگری غلبه پیدا کند. »

وی با بیان اینکه نگاه مدرنیستی سکولار عناصر هویت ملی را سرزمین، زبان و تاریخ مشترک می داند که منتی به دولت- ملت های مدرن می شود، گفت: رویکرد تاریخی علاوه بر عناصر فوق، دین رسمی را هم دخیل در این هویت می کند و مفهوم امت- ملت را پدید می آورد.

مشتاق گوهری ادامه داد: وجود این دو عنصر در عرصه هویتی جامعه ایران باعث دو قطبی شدن این هویت شده است. در این دو قطبی عناصر فرهنگی و تاریخی ایران باستان در مقابل دین قرار داده می شود و تلاش می شود در گفتمان ملت- امت مرزها کمرنگ شود و هویت ملی به هویت مذهبی گره بخورد که به نوعی تضعیف هویت ملی است. 

این استاد دانشگاه گفت: اولین بار مفهوم هویت ملی ایرانی را با مفهوم ایران شهر در ایران ساسانی می بینیم. زمانی که برای برساختن یک نظام منسجم اجتماعی و مقاومت در مقابل دشمن خارجی عناصر هویت ملی تبیین می شود. در این دوره عناصر مختلفی از جمله تاریخ باستان، زبان رسمی و دین رسمی تبلیغ و ترویج می شود. 

وی با بیان اینکه «اردشیر بابکان» کودتای مذهبی علیه اشکانیان انجام داد و در ساختار مذهبی زمینه کوچ سایر ادیان را فراهم کرد که این امر به اتمام جنگ های هزار ساله با روم شده است .

به گفته وی ، دوره تاریخی دیگری که در تحکیم هویت ملی ایرانی مهم و اثر گذار است صفویه است. امپراطوری عثمانی بزرگترین امپراطوری تاریخ است که در کنار ما تشکیل شد و تمام کشور های اسلامی به جز ایران را تحت سیطره خود درآورد. اینکه چرا نتوانست ایران را تحت سیطره خود در بیاورد به این دلیل بود که مفهومی در تاریخ ایران با عنوان حفظ سرزمین برجسته است. برای حفظ سرزمین تغییر کیش در ایران اتفاق می افتد که در نتیجه این امر یکپارچگی ایران با توسل به باور های مذهبی مقابل عثمانی حفظ می شود. 

وی سومین مقطع تحکیم هویت ملی ایرانیان را دوره جنگ ایران و عراق دانست و گفت: همه کشور ها از عراق حمایت می کردند و ایران تنها توانست با به کار گرفتن عناصر هویت ملی که یکی از پایه های اصلی آن دین و مذهب رسمی بود مقاومت کند. 

وی در پایان این بخش از سخنان خود تاکید کرد: این سه دوره، هویت ملی ایرانیان را تقویت کرده است به نحوی که حتی ورود مدرنیته و عناصر مدرن هم نتوانست آن را دچار خدشه کند. بلکه تنها در برخی حوزه ها ظاهر دیگری به آن بخشید و محتوا تغییر نکرد. ایرانیان با وجود شکاف های مختلف و حضور قومیت های گوناگون تا به امروز یکپارچگی خود را حفظ کرده اند. 

اشتراک گذاری
نظر شما
نام:
ایمیل:
* نظر:
* :
آخرین اخبار