تحليلي بر روند مهاجرپذيري استان گلستان

مرکز آمار ایران ، نتایج سر شماری عمومی نفوس مسکن (1335-1375)

ارقام مندرج در جدول شماره «1» مهاجران وارد شده به استان گلستان را طی سالهای 35 – 75 بر حسب محل اقامت قبلی نشان می دهد همانطور که مشاهده می شود از سال 1335- 1355 بیش از 80% مهاجران وارد شده به این استان مهاجران خارج استانی بوده اند اما این رقم از سال 1355-1375 بصورت بطئی و آرام به نفع مهاجران داخل استانی تغییر می یابد .

جدول شماره 2 : توزیع درصدی مهاجران استان گلستان طی سالهای 1335- 1375 به تفکیک نقاط شهری و روستایی

مرکز آمار ایران، نتایج سر شماری عمومی نفوس و مسکن( 1335-1375)

اقام مندرج در جدول شماره «2» مهاجران وارد شده به استان گلستان را طی سالهای 1335-1375به تفکیک نقاط شهری و روستایی نشان می دهد با توجه به این ارقام می توان گفت از سال 1335-1355 بیشترین مهاجران وارد شده به این استان جذب مناطق روستایی شده اند و از سال 1365-1375 مناطق شهری استان پذیرای بیشترین مهاجران وارد شده به این استان بوده اند .

جدول شماره 3 : توزیع نسبی و مطلق مهاجران وارد شده به استان گلستان طی سالهای 1335-1375 به تفکیک شهرستان

(مركز آمار ایران ، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1335-1375)

ارقام مندرج در جدول شماره «3» مهاجران وارد شده به استان گلستان را طی سالهای 35-75 به تفکیک شهرستانهاي استان نشان می دهد بر اساس این ارقام می توان گفت در طول چهار دهه مورد مطالعه شهرستانهاي گرگان و گنبد کاووس بیشترین مهاجران و شهرستانهاي کردکوی و بندر ترکمن کمترین مهاجران وارد شده به استان را در خود جای داده اند . همچنین از سال 1335-1365 شهرستان گنبد کاووس در واقع شرق گلستان ( دشت گرگان ) مهمترین کانون مهاجرپذيري این استان بوده است ، اما از سال 1365-1375 با جدا شدن شهرستان مینودشت از این شهرستان و همچنین جدا شدن استان گلستان از مازندران در این دهه و انتخاب شهرستان گرگان بعنوان مرکز استان گلستان ،از این پس همانطور که ملاحظه می شود بیشترین مهاجران وارد شده جذب شهرستان گرگان شده اند .

آزمون فرضیات

به منظور آزمون فرضیات پژوهش با توجه به سطح سنجش ( متغیر وابسته در سطح تربیتی و متغیر مستقل در سطح اسمی ) از آزمون های آماری کی دو ، ضریب همبستگی کرامر ، رتبه ای کندال ، رگرسیون استفاده شده است .

جدول شماره 4: مقدار آماره های استنباطی در آزمون فرضیات

جدول شماره 5: عناصر اصلی تحلیل رگرسیون ساده برای پیش بینی متغیر وابسته توسعه اجتماعی

تفسیر یافته ها

ارقام مندرج در جدول شماره 4 نشان می دهد که فرضیه اول تا پنجم این تحقیق با سطح معنی داری ( 000/0 =sig ) و 99% اطمینان تايید شده اند فرضیه هفتم تحقیق یعنی رابطه بین انگیزه مهاجرت مهاجران با توسعه اجتماعی شهر گرگان نیز با سطح معنی داری (033/0 = sig) و 97% اطمینان تايید شده است اما فرضیه ششم تحقیق یعنی بعد مسافت مهاجرت مهاجران با توسعه اجتماعی شهر گرگان که در واقع به سنجش رابطه بین مهاجرتهای داخل استانی و خارج استانی با توسعه اجتماعی شهر گرگان می پردازد ، با توجه به سطح معنی داری ( 127/0=sig) بدست آمده هیچ رابطه معنی داری مشاهده نشد در نتیجه این فرضیه تايید نشد .

ارقام مندرج در جدول شماره 5 تحلیل رگرسیونی بین دو متغیر مهاجرت و توسعه اجتماعی که فرضیه اصلی این تحقیق می باشد را نشان می دهد که بر اساس این ارقام می توان گفت :

1. با توجه به F بدست آمده در سطح 99% ( 000/0= sig) رگرسیون محاسبه شده معنی دار می باشد .
2. آزمون t مربوط به ضریب رگرسیون نشان می دهد که این ضریب معنی دار بوده و در بر آورد مقدار y موثر بوده است .
3. ضریب تعیین بدست آمده مقدار 182/0 را نشان می دهد که با توجه به این مقدار می توان گفت متغیر مستقل 2/18 درصد تغییرات متغیر وابسته ما را تبیین می کند و بقیه تغییرات مربوط به متغییر هایی است که در این پژوهش مورد بررسی قرار نگرفته اند .
4. با توجه به Beta بدست آمده می توان گفت متغیر مهاجرت بر توسعه اجتماعی تاثیر گذار بوده است و این تاثیر از نوع منفی است یعنی با افزایش مهاجران از میزان توسعه اجتماعی شهر گرگان کاسته می شود .
5. با فرض ثابت بودن دیگر عوامل می توان گفت به ازای یک واحد تغییر در مهاجرت 42/0 واحد در توسعه اجتماعی تغییر ایجاد می شود .

بحث و نتیجه گیری

آن چه فراهم آمد نگاهی بود مستدل به روند مهاجر پذیری در استان گلستان طی سالهای 1335-1375 بود با توجه به سوال تحقيق ، ديدگاهها و روش هاي مطرح شده در اين تحقيق دوكار عمده انجام شد

  الف – مطالعات اسنادي و توصيف مهاجر پذيري استان گلستان با تكيه بر سر شماريهاي عمومي نفوس و مسكن از سال 1345 – 1375 .

    ب – پيمايش و تجزيه و تحليل داده ها و سنجش فرضيه ها

    كه در ذيل به شرح يافته هاي هر يك پرداخته مي شود .

الف / بر اساس توصيف جداول مهاجر پذيري استان گلستان با توجه به سرشماريهاي عمومي نفوس و مسكن دريافتيم كه:

1. از سال 1335 تا سال 1355 بین 70% تا 90% مهاجران وارد شده به این استان مهاجران خارج استانی بوده اند ، اما دهه های بعد نشان می دهد که این رقم به صورت بطنی و آرام تغییر و آرام تغییر کرده است بطوری که در سال 1375 مهاجر پذیری با یک چرخش کامل با رقم 70% به نفع مهاجران داخل استانی تمام شده دیگر در این دهه ( 65-75 ) 4/71% مهاجران وارد شده به استان گلستان جزء مهاجران داخل استانی بوده اند بدین ترتیب می توان گفت مهاجر پزیری از حالت خارج استانی به حالت تبدیل شده است .
2. تا قبل از دهه 55 مهمترین مناطق مهاجر پذیر با رقم 8/64% روستایی استان بوده اند اما از دهه 55 به بعد این رقم نیز به نفع مناطق شهری تغییر یافته است بطوری که در سال 1375 ما شهد جذب 9/68% مهاجران در مناطق شهری استان هستیم .
3. اوج مهاجر پذیری استان گلستان در دهه 1345 مشاهده می شود اجرای برنامه هاي اصلاحات ارضی در این سال ها تاثیر به سزایی در بروز این پدیده داشته است .
4. در تمام سالهای مورد بررسی دو شهرستان گرگان و گنبد كاووس که جزء بزرگترین شهرستان های استان محسوب می شوند مهاجر پذیر ترین نقاط این استان بوده اند .

    ب / بر اساس نتايج حاصل از تجزيه و تحليل اطلاعات و داده ها دريافتيم كه :

     1- مهاجرت به ميزان ( 423/0 – r₌ ) با سطح سواد رابطه دارد .

     2- مهاجرت به ميزان ( 337/0 – r₌ ) با نوع شغل رابطه دارد .

     3- مهاجرت به ميزان ( 271/0 – r₌ ) با كيفيت مسكن رابطه دارد .

    بدين ترتيب رابطه معني داري 3 شاخص توسعه اجتماعي با مهاجرت بطور جداگانه سنجيده شد. با كنترل تحصيلات در آزمون ضريب همبستگي مهاجرت و مسكن و مهاجرت و نوع شغل دريافتيم كه مهاجراني كه سطح سواد آنها پائين تر است تاثيرات منفي آنها بر روي كيفيت مسكن و نوع شغل بيشتر بوده است .

    با مجموع 3 شاخص فوق رابطه مهاجرت را با توسعه اجتماعي سنجيديم كه با ضريب همبستگي ( 440/0 r₌ ) اين فرضيه كه فرض كلان تحقيق ما بود تإئيد شد . با توجه به ضريب همبستگي بدست آمده مي توان گفت همبستگي بين مهاجرت و توسعه اجتماعي در حد متوسط است .

    با كنترل متغير سن براي اين فرضيه در يافتيم كه افراد مهاجري كه بين سنين 22 – 55 سال قرار داشتند بيشترين تإثير را بر توسعه اجتماعي شهر گرگان گذاشته اند .اين رابطه براي گروههاي سني 55 سال به بالا معني دار نبود .

    با پي بردن رابطه بين مهاجرت و توسعه اجتماعي تلاش نموديم تا تإثير اشكال مختلف مهاجرتها را نيز بر توسعه بسنجيم براي اين منظور ، متغيرهاي مهاجرت روستايي ، انگيزه مهاجرت ، بعد مسافت مهاجران وارد شده را نيز مورد سنجش قرار داديم و دريافتيم كه :

5.مهاجرت روستائيان به ميزان ( 354/0 r₌ ) با توسعه اجتماعي رابطه دارد .

6.انگيزه هاي اقتصادي در مهاجرت به ميزان ( 191/0 r₌ ) با توسعه اجتماعي رابطه دارد

7.بين مهاجرتها با فاصله مكاني زياد ( مهاجران خارج استاني ) و توسعه اجتماعي هيچ رابطه معني داري مشاهده نشد .

ضريب تعيين بدست آمده در تحليل رگرسيوني دو متغير مهاجرت و توسعه اجتماعي نشان ميدهد كه مهاجرت ، 2/18 درصد تغييرات متغير وابسته (توسعه ) را تبيين مي نمايد . كه از اين بين مهاجران روستايي با (6/17 درصد) نسبت به ديگر مهاجران بيشترين تاثير را بر توسعه اجتماعي شهر گرگان داشته اند .

پیشنهادات

بنا به آنچه که اشاره رفت ، راهبردها و الگوهای مطالعاتی زیر در راستای کنترل مهاجرت و افزایش توسعه در این استان پیشنهاد می گردد .

1. با عنایت به حرکات جدید جمعیتی در استان ( مهاجرت های داخلی استانی) مطالعه عوامل و مولفه های اقتصادی و اجتماعی در مناطق مختلف روستایی استان که با توجه به شرایط اقلیمی هر روستا متفاوت می شود ضرورت پیدا می کند ، لذا روستا ها باید به گروههای مختلف تقسیم شده و مطالعات در هر گروه به طور مجزا انجام شود .
2. توجه به نقش اقتصاد کشاورزی در ساختار اقتصادی و اجتماعی روستا های استان و برقراری تعادل بین در آمد فعالیت در بخش کشاورزی با درآمد فعالیت در سایر بخشهای اقتصادی و به تبع آن کاهش مهاجرت روستاییان به مناطق شهری
3. توجه به نقش صنایع دستی بعنوان دومین منبع درآمد روستاها مثل قالیبافی ، ابریشم بافی و . . . که با استفاده از حمایتهای مادی از صنایع دستی و گسترش مراکزی که در خدمت توسعه و ترقی اینگونه فعالیت هاست می توان بر میزان در آمدهای نقدی خانوار های روستایی افزود و در مقابل از انگیزه های مهاجرتی آنان کاست .
4. تمرکز زدایی و کاهش نابرابری های اقتصادی و اجتماعی بین مناطق شهری و روستایی
5. استفاده از سیستم های تشویقی و تنبیهی در کنترل مهاجرت ها توسط سازمان های ذی ربط .
6. تاسیس اداره مهاجرت در کل کشور جهت کنترل مهاجران و شناخت دقیق تر آنان .
7. ایجاد کاربریهای تعریف شده برای زمینهای حاشیه ای شهرها جهت جلوگیری از ساخت آنها توسط مهاجران تازه وارد .
8. توجه هر چه بیشتر به امكانات خدماتی و رفاهی شهرهای کوچکتر استان جهت کاهش مهاجرت های مرحله ای یا پلکانی به شهر های بزرگتر استان .
9. ایجاد مراکز مطالعات توسعه بعنوان مراکزی برای تحقیقات ، برنامه ریزی ، آموزش و مطالعات دانشگاهی .
10. افزایش سطح آگاهی های توسعه ای مردم به طور اعم از طریق رسانه های گروهی و ایجاد همایش ها ، نمایشگاه ها ، آموزش رایگان ، تبلیغات و . . . .
11. برقراری ارتباط تنگاتنگ بین دانشگاه ها و مراکز اجرایی از طریق معرفی دانشجویان جهت کارورزی و آشنایی هر چه بیشتر آنان با مسائل اجرایی که به موجب این امر پیوندی نزدیک بین آموزش و نیاز های اجرایی کشور در سطح ملی و محلی برقرار خواهد شد .

منابع

• احمدی ، توران (1378) .تاثیر توسعه شهر نشینی بر توسعه با تاکید بر شهر تهران . پايان نامه ي كارشناسي ارشد ، دانشگاه الزهراء .
• ایران محبوب ، جلیل( 1383 ) . بررسی تاثیر متقابل فرایند افزایش جمعیت و شهر نشینی در ایران ( 1335- 1375 ). تهران : انتشارات مرکز مطالعات و پژوهش های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه .
• تودارو ، مایکل ( 1383 ). توسعه اقتصادی در جهان سوم ، ترجمه غلامعلی فرجادی . تهران: انتشارات کوهسار .
• حزباوی ، عزیز ( 1374). پیامد های مهاجرت به شهر اهواز . خوزستان: اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی .
• دیوب ، اس.سی ( 1377) . نوسازی و توسعه در جستجوی قالب های فکری بدیل . ترجمه سید احمد موثقی . تهران : نشر قومس .
• ریتزر ، جورج ( 1379 ). نظریه های جامعه شناسی در دوران معاصر . ترجمعه محسن ثلاثی . تهران : نشر علمی .
• زاهدی مازندرانی ، محمد جواد ( 1382). توسعه و نابرابری . تهران : نشر مازیار .
• سام آور ، عزت الله (1374). عوامل موثر بر توسعه روستایی . فصلنامه علوم اجتماعی ، شماره 7و8 : 79-80 .
• سازمان برنامه و بودجه استان گلستان ( 1385 ) گرگان : معاونت آمار .
• شیخی ، محمد تقی (1380 ). جامعه شناسی شهری . تهران : شرکت سهامی انتشار .
• صفی ، لو آی . م (1380 ). چالش مدرنیته ، جهان غرب در جستجوی اصالت . ترجمه سید احمد موثقی . تهران : انتشارات دادگستر .
• طرح مطالعاتی کنترل و هدایت مهاجرت در ایران ( 1363 ) تهران : سازمان تحقیقات وزارت مسکن.
• قراگوزلو ، محمد( 1380 ). دولت و توسعه . اطلاعات سیاسی و اقتصادی ، سال پانزدهم( شماره 11و 12): 113 .
• گنجی ، قربانعلی ( 1381 ). طرح بررسی میزان فاصله بین سه قوم ترکمن ، سیستانی و محلی با توجه به ابعاد اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی و سیاسی در استان گلستان . آزادشهر : دانشگاه آزاد اسلامی .
• لوکاس ، دیوید وپاول میر ( 1381). در آمدی بر مطالعات جمعیتی . ترجمه حسین محمودیان. تهران : انتشارات دانشگاه تهران .
• لهسائی زاده ، عبدالعلی (1368 ). نظریات مهاجرت. شیراز : انتشارات نوید .
• مایر ، جرالد و دادلی سیرز ( 1368 ). پیشگامان توسعه . ترجمه علی اصغر هدایتی و علی یاسر . تهران : انتشارات سمت .
• محسنی ، رضا علی (1380). تحلیل جامعه شناختی جرایم در گروههای قومی در ایران . اطلاعات سیاسی ، اقتصادی ،سال شانزدهم( شماره 171- 172): 136- 156 .
• محسنیان راد مهدی (1375). نیاز برنامه های توسعه روستایی به تحقیقات ارتباط جمعی.مجموعه مقالات کنفرانس کاربرد تحقیقات اجتماعی و اقتصادی در برنامه های توسعه . تهران: دانشگاه علامه طباطبایی : 260 .
• مشفق ، محمود (1383) . برآورد شاخص های توسعه اقتصادی- اجتماعی و جمعیتی مناطق روستایی استان های ایران و بررسی تاثیر آنها بر مهاجرت روستایی در دهه 1365 – 1375 . مجموعه مقالات تحولات اخیر و آینده ایران .تهران: دانشگاه تهران : 293 .
• مشهد یزاده دهاقانی ، ناصر ( 1373 ). تحلیلی از ویژگی های برنامه ریزی شهری ایران. تهران : دانشگاه علم و صنعت .
• مرکز آمار ایران ، ( 1335- 1375 ) نتایج تفصیلی سر شماری عمومی نفوس و مسكن شهرستان های استان گلستان .
• وثوقی ، منصور( 1366).ارزیابی نقش مهاجرت رد توسعه اقتصادی و اجتماعی ایران . اطلاعات سیاسی ، اقتصادی ،سال دوم ( شماره 2 ): 58 .

Abstract

This article is aimed at investigating the migrational attractions of Golestan Province and its effect on its social development. The factors being studied in this research are: literacy level, the type of job, the quality of dwelling place, migration, the motive of migratione , the migration of rural communities and the distance of migration.

This study has been made, using the documentary research method, the survey research method, the stratified and disproportionate sampling, and random sampling, done by means of Cochran formula, by choosing a 400-people sample size, and using a semi- standardized questionnaire on those in charge of such families in Gorgan.

The study of the migration trend – using documentary studies – shows that the prevailing form of migration in Golestan Province up to 1355has been in the from of out – state , and most of the migrants have been settled in rural areas . Since 1365 this trend has been reversed, and migration has been interprovincial (in – state) and most of the migrants have been absorbed into urban areas. The peak of migrantion in this province is noticed in the 1335-1345 decade. And Gorgan and Gonbad – e – kavoos have been the main settlement cities during these years.

The findings of the survey indicate that:

1. There is a meaningful correlation between migration and literacy level (r = -0.423), the kind of job (r = -0.337) and the dwelling quality (r = -0.27) which are the subhypotheses for measuring the related variable of this research.
2. There is a meaningful relationship between the motive of migration (r = +0.191) and villagers’ migration (r = +0.345) – which are the sub hypotheses for measuring the independent variable of this research- with social development of Gorgan city.

• This theory hasn’t been approved because the calculation of correlation coefficient for the two variables of "distance” and " social development” show no meaningful correlation .

3. The huge hypothesis of research – the correlation between themigration and social development of Gorgan – has been approved with a high meaningful level and correlation coefficient (r = +0.440).

The obtained chi square in regression analysis of these two variables show: (R² = 0.182).So it can be said that migration explains 18.2 percent of the changes of the correlated variable (development).

And finally, the following suggestions and solutions have been presented in order to control migration and increase development