وضعیت دسترسی به شبکه جهانی اینترنت در ایران با توجه به تمام کاستی ها و محدودیت های فعلی از جمله کمبود پهنای باند و فیلترینگ غیر هوشمندانه، نکات جالب توجهی را هویدا می سازد. تا پایان سال 91حدود 61 درصد از هموطنان ما کاربر اینترنت بوده اند به عبارتی ضریب نفوذ اینترنت در ایران 61 درصد است که در نوع خود رقم قابل توجهی است. بر طبق آمارهای منتشر شده بیش از حدود 11درصد کاربران اینترنت در ایران در مقطع ابتدایی و راهنمایی، 12درصد در مقطع متوسطه و 24درصد در مقاطع بالاتر تحصیلی بوده¬اند. تحلیل آمارهای نحوه اتصال کاربران به شبکه نیز نشان می دهد که 59 درصد کاربران از محل سکونت و 18درصد نیز از محل های عمومی نظیر کافی‌نت‌ها به اینترنت متصل شده¬اند. بیش 30 درصد کاربران اینترنت در ایران از طریق تلفن های همراه و اتصال جی پی آر اس به فضای مجازی متصل می شوند. خوشبختانه امروزه ایران در بین پنج کشور با نرخ رشد 20 درصد ارتباطات راه دور و در بالاترین سطح جدول توسعه ارتباطات راه دور جهان قرار دارد. علاوه بر این براساس مطالعات جهانی بیش از70 درصد کاربران فضای مجازی وقت خود را صرف پرسه زنی در اینترنت به صورت بی هدف می کنند و اغلب کاربران به مطالعه موضوعات مختلف و پراکنده وقت می گذرانند. جوانان و نوجوانان سایبری به دلیل مقتضیات سنی و روحی خود به دنبال ارضای نیازهای روحی و طبیعی خود در اینترنت هستند زیرا فضای مجازی بستری نامحدود از ارتباطات بدون مرز را برای جوان و نوجوان ایجاد می کند که این خود البته تهدیدی جدی برای آنان است.
فضای جامعه اطلاعاتی و ابزار قدرتمند آن یعنی اینترنت توانسته با بمباران اطلاعات باعث شود نوجوانان و جوانان را به فضاهای غیر مرتبط با اطلاعات مفید و ارزشمند بکشاند به طوری که امروزه سایت ها و انجمن های اینترنتی انحرافی در فضای مجازی تهدید به شمار می روند. این سایت های غیر اخلاقی با ارائه محتوای غیر قابل دسترس در فضای فرهنگی و اخلاقی جامعه اسلامی در صورت عدم آگاهی و آموزش کافی مخاطب با تهدیدات مجازی، کاربران را به قربانی تبدیل می کند که کنترل آن توسط خانواده و والدین و نهادهای اجتماعی نیز غیر ممکن است.عدم آگاهی والدین ایرانی نسبت به تهدیدات فضای مجازی و فناوری های مبتنی بر آن ، امکان نظارت و کنترل ارتباطات فرزندان را غیر ممکن خواهد کرد. به دلیل کمبود سطح آموزش و تهدید شناسی والدین امروزه دیگر سخن گفتن از صیانت از فرزندان در برابر افراد ناشناس در فضای مجازی، مشابه آنچه در جهان واقعی انجام می¬دهیم مفهومی ندارد و والدین امروزی در تربیت فرزندان سایبری خود نقشی انفعالی به عهده دارند.امروزه والدین بدون داشتن شناختی اولیه نسبت به مخاطرات فناوری ها و امکانات ارتباطی، جدیدترین ابزارهای تعاملی و ارتباطی از جمله تلفن های هوشمند را در اختیار کودکان و نوجوانان قرار می دهند و همین ارتباطات و امکانات بی حد و مرز است که زمینه آسیب پذیری می شود.باید پذیرفت که حوزه علم و فناوری و از جمله فناوری اطلاعات و ارتباطات مانند فضای مجازی ، با سرعتی شگفت‌انگیز در حال پیشرفت است ولی بکارگیری این فناوری‌ها با توجه به آثار مختلف آن از جمله آثار فردی و اجتماعی، نیازمند فراهم آوردن آمادگی اجتماعی است و در صورتی که آمادگی اجتماعی ایجاد نشود ورود بدون برنامه به این فضا خسارات جبران‌ناپذیری را به وجود می‌آورد که نمونه¬های متعدد آن در زندگی روزمره شهروندان دیده می شود بنابراین همیشه باید در فضای مجازی هوشمندانه عمل کرد و همزمان با ورود آن در جامعه سیاست گذاری ها برای فرهنگ سازی استفاده درست از آن هم انجام شود چرا که همزمانی ورود تکنولوژی و فرهنگ بکارگیری آن می تواند مانع بروز بسیاری از خسارات در سطح جامعه شود و فرایند ایجاد این هم زمانی در غالب شکل گیری اصول پدافند غیرعامل فضای مجازی می تواند به تبدیل فضای مجازی به آرمانشهر تعاملات بشری کمک کند پس در واقع پدافند غیرعامل در محیط خانواده چیزی نیست جز آگاهی بخشی اعضاء خانواده و والدین نسبت به مخاطرات احتمالی جامعه اطلاعاتی و ضرورت جذب مشارکت های عمومی در ارتقاء سطح آموزش عمومی خصوصا والدین و خانواده ها امروزه بسیار احساس می شود. پدافند غیر عامل در فضای مجازی با تاکید بر حراست از امنیت جامعه، فرهنگ و خانواده از مواردی است که تنها با ارتقاء سطح آموزش عمومی نسبت به مخاطرات و جرائم بالقوه ممکن است. البته در کنار تهدیدات و نقاط خطر فضای مجازی ، این بستر در بسیاری از موفقیت¬ ها و پیشرفت¬ های ملی و بین المللی کشور در عرصه‌های مختلف دانش و خدمت رسانی دولت و بهبود کیفیت زندگی هموطنان نقشی بی‌بدیل داشته است همچنین گسترش روز افزون ارتباطات مجازی کنترل فرزندان را غیر ممکن می کند و کارشناسان روان شناسی معتقدند که والدین نباید بدون داشتن شناخت نسبت به مخاطرات فناوری ها و امکانات ارتباطی، جدیدترین ابزارهای تعاملی و ارتباطی از جمله تلفن های هوشمند را در اختیار کودکان و نوجوانان قرار دهند تا عمرشان بیهوده در کوچه های مجازی به هدر نرود.
پژوهشگر و محقق حوزه فناوری اطلاعات
عضو انجمن علمی تجارت الکترونیک ایران