هنگام صحبت از ملیله زنجان همواره نام منصور کاظمیان‌مقدم برده می‌شود و هنرمندان ملیله زنجان، خود را مدیون این استاد بزرگ می‌دانند. این هنرمند 67 ساله زنجانی که چندی پیش از وی به‌عنوان یکی از سرآمدان هنر ملیه‌کاری تجلیل شد و لقب پدر ملیله زنجان را دریافت کرد، این هنر را نزد پدر خود آموخته است.
در سال‌هایی که هنر ملیله‌کاری با رکود مواجه شده بود، وی ناامید نشده و با وجود تحمل سختی‌های بسیار نام و یاد این هنر را در زنجان زنده نگه داشت؛ به‌گونه‌ای که می‌توان او را سرمنشا هنر ملیله معاصر دانست، لذا تجلیل از این صنعت‌گر نمونه کشوری بهانه‌ای برای مرور صنعت ملیله در زنجان شد.
هنر ملیله‌کاری زنجان، بسیار شناخته شده و با کیفیت است، به‌گونه‌ای که همواره نظر هنرمندان را به خود جلب کرده است. مدیر‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان زنجان در خصوص آوازه ملیله هنرمندان زنجانی می‌گوید: با گذری در تاریخ و سوغاتی‌هایی که به نام اصفهان شناخته شده است، متوجه می‌شویم گز و خاتم از سوغاتی‌های این شهر نیستند، ولی آحاد مردم، این محصولات را به نام اصفهان می‌شناسند.
وی می‌افزاید: این در حالی است که صنعتگران اصفهانی برای اینکه ملیله خود را به خوبی به فروش برسانند آن‌را به نام زنجان معرفی می‌کنند که این موضوع نشان‌دهنده جایگاه ارزشمند ملیله زنجان است. آوازه بلند ملیله زنجان حاصل تیزبینی و تیزهوشی هنرمندان زنجانی است.
این موضوع در حالی مطرح می‌شود که محسن یزدان‌شناس، هنرمند ملیله‌کار زنجانی این موضوع را برای هنر ملیله زنجان آسیب دانسته و خاطر‌نشان می‌کند: با ارائه محصولات خارجی به نام زنجان، ذائقه مشتری به این نوع محصولات عادت می‌کند و با ملاک قرار دادن آن، محصولات زنجان تحت تاثیر قرار می‌گیرد. در همین راستا مسئولان صنایع‌دستی ایران درخواست جلوگیری از ورود این محصولات به کشور را کرده‌اند.
بر اساس کشفیات باستان‌شناسی، قدیمی‌ترین اشیایی که می‌توان ریشه ملیله ایران را در آن جستجو کرد، متعلق به دوره هخامنشیان است. البته در دوران ساسانی نیز صنعتگران فلزکار و به خصوص نقره‌کاران ظروف گران‌قیمت و سرشار از ذوق و سلیقه هنری خود را برای مصرف طبقات مرفه جامعه می‌ساختند و در برخی از موارد نیز از سنگ‌های قیمتی، زیبایی این اشیا را دو چندان می‌کرد.
متاسفانه بسیاری از آثار مربوط به این دوره‌های تاریخی، در زمان حمله اعراب به دلیل گران‌بها بودن اشیای نقره‌ای و سبک بودن وزن آن به غنیمت برده شده است. آنچه طی چند قرن اخیر در پی کاوش‌های باستان‌شناسی و یا به صورت تصادفی از مناطقی همچون شوش همدان و گنجینه جیحون به‌دست آمده است، نشانگر وجود هنر ملیله‌سازی در ایران و نیز نشان از مهارت و استادی صنعتگران ملیله‌ساز قبل از میلاد است.
پروفسور آرتور اپهام‌پوپ در کتاب شاهکارهای هنر ایران، ضمن اشاره به زرگری و نقره‌کاری در سال‌های بعد از ظهور اسلام به آثاری از ملیله متعلق به قرن دوازدهم میلادی اشاره کرده است و از آنجا که اشیای ملیله از طلا و نقره ساخته می‌شود و می‌توان آنها را به راحتی ذوب کرده و به‌صورت مجدد استفاده کرد، به همین جهت بسیاری از اشیا به مرور زمان از بین رفته و نمونه‌های زیادی از ملیله‌کاری دوران گذشته باقی نمانده است.
ساخت ملیله به‌صورت محدود در تبریز و برخی شهرها رواج دارد که البته ملیله زنجان به دلیل اصالت نقوش و ظرافت منحصر به فرد آن کیفیت بالایی دارد و این هنر جایگاه ویژه‌ای در بین رشته‌های برجسته صنایع‌دستی ایران دارد. هم‌اکنون ملیله‌سازی در زنجان رشد چشم‌گیری دارد.
در خصوص تاریخچه ملیله زنجان، اطلاعات جامعی در دست نیست و لیکن با استفاده از نوشته‌ها و سفرنامه سیاحانی که به این منطقه سفر کرده و از هنر زیبای ملیله‌کاری در این منطقه یاد کرده‌اند و آثار باقی‌مانده ملیله بسیار اندکی که در دست بوده و اکثر متعلق به دو سده اخیر است، می‌توان به این قدمت تاریخی پی برد.
در کتب تاریخی که اشاراتی درباره زنجان دارد، از میان صنایع شهر زنجان بیش از هر چیز از صنعت فلزکاری آن سخن گفته‌اند. از آنجا که ملیله‌کاری نیز یکی از شاخه‌های فلزکاری است می‌توان مسیر حرکت آن‌را در بطن فلزکاری منطقه جستجو کرد. با توجه به رونق هنری شهر زنجان در دوره هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان فلزکاری نیز که از صنایع پیشرفته در هر یک از تمدن‌ها است در این منطقه وجود داشته است.
سابقه ملیله‌کاری در زنجان از قرن دهم هجری به بعد روشن و مشخص است. فردریک ریچارد مستشرق اروپایی در سفرنامه خود می‌نویسد شهر زنجان که شهر کوچکی است نقره و ملیله‌کاری این شهر پرزرق و برق است.
هنرمندان زنجانی در دهه‌های اخیر به تدریج بر انواع این دست ساخته‌های زیبا افزوده‌اند. شاید بتوان بیشترین رونق این هنر ـ صنعت را در زنجان دوران سلجوقی دانست و بر اساس آثار زیبای باقی‌مانده از دوره صفوی این دوره را اوج شکوفایی هنر ملیله دانست.
این هنر همواره علاقه‌مندانی در سایر کشورها داشته است، به گونه‌ای که می‌توان با حضور در نمایشگاه‌های خارجی شاهد حضور گسترده مردم سایر کشورها در غرفه صنایع‌دستی استان زنجان و خرید انواع مختلف زیورآلات ملیله بود. لذا توصیه می‌شود گردشگران با حضور در زنجان و خرید سرویس چایخوری، قاب آیینه، قاب عکس، زیورآلات و جعبه جواهرات که کار دست هنرمندان زنجانی است، یادگار زیبایی از زنجان با خود به همراه داشته باشند.
منبع: ایسنا